““ဗုဒၶလမ္းညႊန္ခဲ့ေသာ ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား၊ စဥ္းစားဆင္ျခင္ စကားဆိုျခင္း””

ေ၀ဖန္ ေတြးေတာျခင္း (critical thinking) ဆိုတဲ့စကားရပ္ဟာ ၂၀ ရာစုေႏွာင္းပိုင္း ပညာသင္ၾကားေရး မွာ ေတာ္ေတာ္ေလးပဲ ေခတ္စားလာခဲ့ပါ တယ္။ ျမန္မာျပည္ထဲက ပုဂၢလိက ေက်ာင္း တခ်ဳိ႕ရဲ႕ ေၾကာ္ျငာ
ေတြမွာ သူတို႔ေက်ာင္းရဲ႕ သင္႐ိုးအျဖစ္ ထည့္သြင္းေၾကာ္ျငာထားၾကတာကို သတိထားမိခဲ့ပါတယ္။

ဒါေပမဲ့ အစိုးရေက်ာင္းသင္ရုိးနဲ႔ပဲ ၾကီးျပင္းခဲ့ရတဲ့ က်မတို႔အဖို႔ ဒီသင္ၾကား နည္းဟာ ဘယ္လိုမ်ဳိးလဲဆိုတာ သိဖို႔ ခဲယဥ္းခဲ့ပါတယ္။ ကံေကာင္းေထာက္မ စြာပဲ ၂၀၀၅ ခုႏွစ္မွာ ခ်င္းမိုင္ျမိဳ႕မွာ ဖြင့္လွစ္ခဲ့တဲ့ ျမန္မာ
ႏိုင္ငံသား ဆရာမ်ား အတတ္ပညာ သင္တန္းမွာ ဒီသင္ၾကားနည္းကို ထိေတြ႕ခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။

‘ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစားရန္ စာေရးျခင္းႏွင့္ စာဖတ္ျခင္း’ (Reading, Writing and Critical Thinking) ဆိုတဲ့ RWCT နည္းလမ္းေတြနဲ႔ သင္ခန္းစာ ေလ့လာနည္း ေတြကို ေဒါက္တာ သိန္းလြင္က က်မတို႔ကို မိတ္ဆက္ ေပးခဲ့ပါတယ္။ ေ၀ဖန္ စဥ္းစားျခင္းနဲ႔ ထိေတြ႕ေလ့မရွိတဲ့ က်မတို႔ဟာ အစပိုင္းမွာေတာ့ စဥ္းစား
ေတြးေတာ ရတာေတြဟာ ခက္ခဲသလိုရွိခဲ့ေပမဲ့ အေလ့အက်င့္ ရလာခ်ိန္မွာေတာ့ အင္မတန္ ေပ်ာ္ရႊင္ဖြယ္၊ စိတ္၀င္စားဖြယ္၊ သင္ခန္းစာေတြျဖစ္ခဲ့ျပီး တက္ၾကြစြာ သင္ယူလိုၾကတဲ့ စာသင္သားေတြ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္။
ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစားျခင္းနည္းလမ္းဟာ ဗုဒၶဘုရားရွင္ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ သင္ၾကားနည္းျဖစ္ေၾကာင္း ဆရာ ေဒါက္တာသိန္းလြင္က ဆိုပါတယ္။

"ဘုန္းေတာ္ၾကီးက ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစားျခင္းသည္ ဗုဒၶ၏ သင္ၾကားနည္း ျဖစ္ေၾကာင္း ေဆြးေႏြး
တင္ျပပါသည္။ ကာလာမရြာသားမ်ားအား ဗုဒၶေဟာၾကားေသာ တရားတြင္ ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစားမွႈရွိရန္ ဆံုးမထားပါသည္။
“အစဥ္အလာရွိေသာေၾကာင္႔လည္း လက္ခံျခင္းမျပဳႏွင္႔၊ မၾကာခဏ ၾကားေနရေသာေၾကာင္႔လည္း လက္ခံျခင္းမျပဳႏွင္႔၊ ေဟာေျပာေသာ ပုဂၢိဳလ္၏ အရွိန္အ၀ါေၾကာင္႔လည္း လက္ခံျခင္းမျပဳႏွင္႔၊ ဆရာ
သမားက ေျပာသည္ဆိုေသာေၾကာင္႔လည္း လက္ခံျခင္းမျပဳႏွင္႔၊ ကိုယ္တိုင္ ေလ႔လာဆန္းစစ္ျပီးမွသာ လက္ခံရန္” ေဟာၾကားပါသည္။

ဒီအဆိုကိုဖတ္မိေတာ့ ေရးျခင္း ဖတ္ျခင္းသာမက စကားေျပာျခင္းတြင္ပါ ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစား
ဆင္ျခင္တတ္ဖို႔ လမ္းညႊန္သင္ၾကားထားတဲ့ ဗုဒၶ ဘုရားရွင္ရဲ႕ အဆံုးအမကို သတိထားမိလာပါတယ္။

ျမတ္စြာဘုရားရွင္ဟာ စကားေျပာဆိုျခင္းကို အေလးထားေဟာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ကံသံုးပါးမွာ တစ္ပါး အပါအ၀င္ျဖစ္တဲ့ ၀စီကံဟာ ေစာင့္ထိန္းႏိုင္ဖို႔ အေရးၾကီးပါတယ္။ လူတိုင္း ခါး၀တ္ပုဆိုးလို ျမဲရမယ္ဆိုတဲ့ ငါးပါးသီလမွာ မုသားစကား လိမ္ညာေျပာဆိုျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ခိုင္းပါတယ္။ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း တရားအျဖစ္ က်င့္ၾကံရမဲ့ မဂၢင္(၈)ပါး က်င့္စဥ္ မွာလည္း သမၼာ၀ါစာ ေကာင္းေသာစကားကို ဆိုပါလို႔ သင္ၾကားေပးခဲ့ပါတယ္။ မဂၤလာျဖစ္ေၾကာင္း တရား (၃၈)ျဖာမွာလည္း သုဘာသိသာစ ယာ၀ါစာ
ေကာင္းေသာစကားကို ဆိုျခင္းသည္ မဂၤလာတရားျဖစ္တယ္လို႔ ေဟာၾကားခဲ့ပါတယ္။

ဘုရားျဖစ္ဖို႔ ျဖည့္က်င့္ခဲ့တဲ့ ပါရမီ (၁၀)ပါး မွာလည္း သစၥာပါရမီ ကို အထူးပဲ ျဖည့္က်င့္ခဲ့ပါတယ္။
ဆရာေတာ္ ရွင္ဇနကာဘိ၀ံသ က သူ႔ရဲ႕ ဗုဒၶ၀င္ အေမးအေျဖ စာအုပ္မွာ သစၥာပါရမီနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ‘လူတစ္ေယာက္ကိုျဖစ္ေစ၊ အမ်ားကိုျဖစ္ေစ အထင္မမွားေအာင္ မုသားလည္းမေျပာ၊ ၾကြား၀ါ၍လည္း မေျပာဘဲ ျပဳႏိုင္သေလာက္ ေျပာ၍၊ ေျပာသည့္ အတိုင္း ျပဳလုပ္ျခင္းသည္ သစၥာပါရမီတည္း ’ လို႔ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ခဲ့ပါတယ္။

ဗုဒၶက လူေတြေျပာေလ့ရွိတဲ့ စကားအမ်ဳိးအစားေတြကို (၆)မ်ဳိးရွိတယ္လို႔ ခြဲျခား ဆန္းစစ္ထားပါတယ္။

၁) မွန္ကန္၊ အက်ဳိးရွိ၊ ၾကားသူႏွစ္သက္ ေသာစကား
၂) မွန္ကန္၊ အက်ဳိးရွိ၊ ၾကားသူမႏွစ္သက္ေသာစကား
၃) မွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ ၾကားသူႏွစ္သက္ေသာစကား
၄) မွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ ၾကားသူမႏွစ္သက္ေသာစကား
၅) မမွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ ၾကားသူႏွစ္သက္ေသာစကား
၆) မမွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ ၾကားသူမႏွစ္သက္ေသာစကား တို႔ျဖစ္ပါတယ္။

နံပါတ္(၁) အမ်ဳိးအစားကေတာ့ ျပည့္စံုတဲ့ စကားအမ်ဳိးအစားပါ။

နံပါတ္(၂) အမ်ဳိးအစားကေတာ့ မွန္ကန္တယ္၊ ေျပာလိုက္တဲ့အတြက္ အက်ဳိးတစံုတရာရွိမယ္။ ဒါေပမဲ့
နားေထာင္ရတဲ့ သူကေတာ့မၾကိဳက္ပါဘူး။ ဥပမာဆိုရရင္ မိဘက မလိမၼာတဲ့ သားသမီးကို ဆံုးမတဲ့ စကား
မ်ဳိးျဖစ္လိမ့္မယ္ထင္ပါတယ္။

နံပါတ္(၃) အမ်ဳိးအစားကေတာ့ မွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ နားေထာင္တဲ့သူေတာ့ ၾကိဳက္တယ္ဆိုေတာ့
ေပါ့(ပ္)သတင္း စကားမ်ဳိးေတြ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ ဘယ္မင္းသားနဲ႔ ဘယ္မင္းသမီး မဂၤလာေဆာင္တာ ဘယ္လုိ၊ ဘယ္ေလာက္ ခမ္းနား လိုက္တာ။ ဘယ္သူကေတာ့ ဘာဆိုလဲေပါ့။ ေျပာသူ ၾကားသူ အရသာ
ရွိေပမဲ့ အက်ဳိးမရွိပါဘူး။

နံပါတ္(၄) က မွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ ၾကားသူမႏွစ္သက္တဲ့ သူ႔အတင္း သူ႔ကို တုိက္ရုိက္ ျပန္ေျပာမိတဲ့ စကားမ်ဳိး ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ အနာေပၚတုတ္က် တဲ့စကားမ်ဳိးသြားေျပာမိရင္ အက်ဳိးမရွိပဲ အရုိက္ခံ ရဖို႔ ရွိႏိုင္ပါတယ္။

နံပါတ္(၅) စကားက မမွန္ကန္၊ အက်ဳိးမရွိ၊ ၾကားသူႏွစ္သက္ တဲ့စကားဆိုတာ လိမ္ညာ လွည့္စား တတ္
သူေတြ ေျပာတတ္တဲ့စကားမ်ဳိးျဖစ္လိမ့္မယ္ထင္ပါတယ္။ ၾကားရတဲ့သူက သေဘာက်ျပီး သူ႔ အလိမ္အညာ
လႈိင္းထဲ ေျမာပါ သြားတတ္ပါတယ္။

နံပါတ္(၆) ကေတာ့ မွန္လည္းမမွန္၊ အက်ဳိးလည္းမရွိ၊ ၾကားသူလည္းမႏွစ္သက္ ဆိုေတာ့ ေကာင္းတာ ဘာမွမရွိေတာ့ပါဘူး။ အေလနေသာ၊ ဗလြတ္ရႊတ္တ၊ ေပါက္တတ္ကရ ဆိုတဲ့ စကားမ်ဳိးျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။

ျမတ္စြာဘုရားက သည္စကားေျခာက္မ်ဳိးထဲမွာမွ ပထမ (၂ )မ်ဳိးသည္သာ ေျပာသင့္ေသာစကားျဖစ္ျပီး၊ က်န္(၄)မ်ဳိး ကေတာ့ မေျပာသင့္ေသာ စကားမ်ားျဖစ္တယ္လို႔ လမ္းညႊန္ေဟာၾကားခဲ့ပါတယ္။ မွန္လည္းမွန္၊ အက်ဳိးလည္းရွိမယ္ ဆိုရင္ေတာ့ နားေထာင္ရသူ ႏွစ္သက္သည္ျဖစ္ေစ၊ မႏွစ္သက္သည္ ျဖစ္ေစ
ေျပာသင့္ပါတယ္တဲ့။

စကားဆိုျခင္းအတတ္ပညာဟာ အေရးၾကီးလွပါတယ္။ လူထုေခါင္းေဆာင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္က
ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ဳပ္က လြတ္ၿပီးစ လူထုကို ေျပာတဲ့စကားမွာ လူအခ်င္းခ်င္း နားလည္မႈရွိဖို႔ အတြက္ မိမိေျပာတဲ့စကားကိုအျခားသူ သေဘာေပါက္ ဖို႔ အေသအခ်ာ အေရးၾကီးပါတယ္တဲ့။

ဒါေၾကာင့္ လူမႈဆက္ဆံေရးမွာ အေရးပါလွတဲ့ စကားေျပာဆိုရာမွာ ျမတ္စြာဘုရား ေဟာၾကား လမ္းညႊန္ခဲ့တဲ့ အတိုင္း မိမိေျပာဆိုမဲ့စကားကို ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစားဆင္ျခင္ျပီးမွ ေျပာၾကမယ္ဆိုရင္ အက်ဳိးမ်ားဖို႔ ရွိ
ေၾကာင္းပါ။

ေဆာင္းပါးရွင္ - ခင္ေလးငယ္

ေကာင္းကင္ျပာ